Klaar is Kees!

De geschiedenis van het kinderboek

Thema's

Sprookjes zijn toch wel de oudste en bekendste voorbeelden van verhalen die kinderen normen en waarden moeten bijbrengen. Toch waren deze gruwelijke vertelsels niet altijd specifiek voor kinderen bedoeld. Vroeger was het leven namelijk hard en de dood lag altijd op de loer. Niemand keek vreemd op als je bijvoorbeeld in heksen geloofde. In de eerste plaats werden sprookjes alleen mondeling aan de man gebracht, maar dankzij de Gebroeders Grimm zijn ze uiteinlijk ook in boeken belandt.

Daar was de Maatschappij tot Nut van 't Algemeen overigens niet erg blij mee. 't Nut is een genootschap dat werd opgericht in 1784 door verlichte burgers om het 'gewone volk' te verheffen. Ze waarschuwde de ouders voor de slechte invloed van sprookjes. Ze zouden gevaarlijk zijn voor het opdoen van echte kennis.

Ze waren meer gecharmeerd van de kinderrijmpjes van Hieronymus Van Alphen (1746 - 1803). Een volwassen man die zich aanpaste aan kinderen was toen nog ongekend. Daarom kunnen we Van Alphen zien als de eerste kinderboekenschrijver in de Nederlandse taal ooit. Er waren daarvoor wel al ‘hanenboekjes’, maar die waren totaal niet bedoeld om het leuk te maken voor kinderen. Van Alphen geloofde als een van eersten in spelenderwijs leren. Want: ’Mijn speelen is leeren, mijn leeren is speelen, En waarom zou mij dan het leeren verveelen? Zijn bekendste kindervers is uiteraard De Pruimenboom.

Sinds de komst van de 'stoute kinderen', zoals Dik Trom geschreven door Cornelis Kievit (1858 - 1931) en geïllustreerd door Johan Braakensiek (1858 - 1940), Pietje Bell geschreven door Chris van Abkoude (1880 - 1960) en geïllustreerd door Jan Rinke (1863 - 1922) en Pippi Langkous geschreven door Astrid Lindgren (1907 - 2002) en geïllustreerd door Carl Hollander (1934 - 1995) in de 20e eeuw is deze eerst zo vernieuwende braafheid totaal niet meer interessant voor de kinderen van nu. Weg met de Brave Hendrik van Nicolaas Anslijn (1777 - 1838). 'Kent gij Hendrik niet, die altijd zoo beleefd zijnen hoed afneemt als hij voorbij gaat?' Ik vrees dat geen enkel kind tegenwoordig ooit van deze Hendrik heeft gehoord.

Ook Annie M.G. Schmidt (1911 - 1995) kwam om de hoek kijken. Deze dame was behoorlijk pittig voor haar tijd. Samen met goede vriendin en illustratrice Fiep Westendorp (1916 - 2004) zorgde ze ervoor dat er een nieuwe frisse wind door de wereld van het kinderboek raasde. Fiep had een typerende stijl. Een mensje was voor haar niet gewoon een mensje. Ze speelde met vorm en kleur. De personages Jip en Janneke zijn daar een duidelijk voorbeeld van. Ten slotte mogen we illustrator, decor- en kostuumontwerper Wim Bijmoer (1914 - 2000) natuurlijk niet vergeten, want ook hij was verantwoordelijk voor die frisse wind. Hij werd met zijn illustraties vooral bekend, doordat hij talloze kinderversjes zoals Het Schaap Veronica van Annie een gezicht gaf.

Dick Bruna pakt het op een andere, maar ook zeer eigenzinnige manier aan. Voor deze grafisch vormgever is alleen illustreren niet genoeg en daarom schrijft hij zijn kinderboeken zelf. Deze zijn educatiever ten opzichte van de boeken van Annie en Fiep. Zijn duidelijk door de Stijl geïnspireerde illustraties leren kinderen aanvankelijk lezen en rekenen en bovendien het benoemen van kleuren en geometrische vormen. In tegenstelling van de hier boven genoemde schrijvers en illustratoren, leeft deze beste man nog steeds. Nu hij in de tachtig is, gaat hij nog iedere dag op de fiets naar zijn atelier in de Utrechtse binnenstad. Zijn boeken zijn in meer dan vijftig talen vertaald, met name in Japan is hij zeer populair.

Illustraties

Door alle jaren heen zien we dat kinderboekenillustraties over het algemeen steeds kleurijker en diverser zijn geworden. Dat komt mede door de vele nieuwe technieken die illustratoren leren kennen. Zo beschikte Fiep bijvoorbeeld nog niet over een laptop met alle Adobe CS4 programma's. Ook zijn kinderillustraties in sommige gevallen veel abstracter geworden, omdat er nu een duidelijk onderscheid is gemaakt tussen fictieve en educatieve illustraties. Tot slot, een Assepoester-tijdbalk die de voornaamste veranderingen weergeeft.